Wycinanka

Wycinanka – ozdoba wycięta z papieru za pomocą ostrego narzędzia, najczęściej nożyc. W Polsce charakterystyczna szczególnie dla twórczości ludowej Polski.

Wycinanka przyszła do polskiej sztuki ludowej z kultury żydowskiej. Różnokolorowe wycinanki naklejali Żydzi na oknach swoich domów w święto Szawuot (Zielone Święta). Pierwsze historyczne zapiski o wycinankach w Polsce jako miejsce ich pochodzenia wymieniają okolice Warszawy. Były one charakterystyczną ozdobą wiejskich chat z przełomu XIX i XX wieku.

Przed świętami Bożego Narodzenia, Wielkiej Nocy, przed ważnymi uroczystościami rodzinnymi, sufity zdobiono kolorowymi wycinankami. Pełniły one nie tylko funkcję zdobniczą, przypisywano im również znaczenie magiczne. 

Najstarsze polskie wycinanki w zKołbielibiorach pochodzą z początku XX wieku z okolic Łowicza, Kołbieli oraz Kurpiowszczyzny. Pierwszą kolekcję polskich wycinanek w roku 1850 podczas etnograficznych poszukiwań zebrał pod Warszawą malarz i krytyk sztuki Wojciech Gerson.

We wzorach wycinanek można odnaleźć nie tylko lokalną specyfikę, ale też symbole wspólne wszystkim kulturom świata. Kolorowe leluje sybolizują drzewo życia, a postaci kobiet Matkę Ziemię. Gwiazda to symbol nie tylko związany z Bożym Narodzeniem. 

Kogut to jedno z najbardziej popuarnych w sztuce ludowej przedstawień - symbolizuje on odrodzenie, moc twórczą, płodność, czujność, światło i mądrość. Wycinane są również kwiaty, zwierzęta i sceny z życia codziennego. 

Wycinanki wykorzystują różne rodzaje symetrii oraz łączenie i rytmiczne powtarzanie motywów w układach poziomych lub pionowych.

Wycinanki tworzone są od pokoleń przez kobiety za pomocą nożyc do strzyżenia owiec. To wydawałoby się prymitywne narzędzie stoi w kontraście do delikatnych wzorów, które powstają przy jego użyciu.

Początkowo wykonywane były z białego papieru, dopiero kiedy w drugiej połowie XIX stulecia pojawił się papier kolorowy i bibułki, stały się kunsztownymi, tęczowymi ozdobami. 

Pod koniec XIX wieku papier stał się łatwiej dostępnym materiałem, co spowodowało rozwój wycinanek. Początkowo były one prostsze. Z czasem technika doskonaliła się i powstały arcydzieła o wyszukanych wzorach. Pierwsza wystawa wycinanek odbyła się w 1948 r.

W przeszłości egzotyka i uniwersalne piękno sztuki tradycyjnej odkryte zostały przez geniuszy takich jak Pablo Picasso. Henri Matisse uważał wycinankę za najwyższą formę sztuki ze względu czyste połączenie formy i koloru.

Również polscy artyści i design pod koniec XIX wieku przeżywali okres zachwytu polskim folklorem. Dziś ten zachwyt powraca i wycinanka znów inspiruje polską sztukę i design.

Po okresie komunizmu, w dobie ogromnej popularności etno-designu wycinanki stając się unikalnymi dziełami sztuki.

Lalki kołbielskie były podstawą koncepcji architektonicznej polskiego pawilonu w Szanghaju na EXPO-2010.

Wzory o kilkusetletniej tradycji odnawiają swoją pierwotną, dekoracyjną funkcję - podbijają rynek turystycznych pamiątek i wkraczają na ekskluzywne salony. 

Tradycyjne motywy zyskują nowe akcenty i interpretacje w dziełach współczesnych designerów.

Przygotowała materiał Nataliia Gryniaieva